Ayollar va erkaklarning reproduktiv tizimi qanday ishlaydi

Hammamiz maktabda o‘qituvchining dars paytida odatda noqulay his qilgan holatlarini eslaymiz. Bu odatda jinsiy hayot va kontratseptsiya haqida gapirgan paytlarda sodir bo‘lgan. O‘sha davrda qizlar noxush homiladorlikdan saqlanish uchun barcha choralarni ko‘rgan. Ammo hozirgi kunda ular ona bo‘lish uchun harakat qilayotganlarida bu holat ularga paradoksal tuyuladi.

Voyaga yetgan ayol o‘z tanasini yaxshi biladi va reproduksiya masalalaridan xabardor. Biroq, bu boradagi barcha tafsilotlarni faqat mutaxassis biladi. Shuning uchun homiladorlikning qanday sodir bo‘lishini umumiy tushunish ko‘p narsani aniqlab beradi. Eng muhimi, nima uchun homiladorlik ba’zan sodir bo‘lmasligini anglashdir. Buni tushuntirish uchun urug‘lanish jarayoniga to‘xtalib o‘tish kerak.

Tuxumdonlarda taxminan 400 000 ta yetilmagan ootsit mavjud bo‘lib, ular gormonlar (progesteron va estrogen) ishlab chiqaradi. Ushbu biologik moddalarning to‘liq menstrual sikl va keyingi homiladorlik uchun zarur. Erkak va ayol jinsiy hujayralari bachadon naylarida uchrashadi. Urug‘langan hujayra endometriyga (bachadonning shilliq qavati) o‘rnashib, rivojlanishda davom etadi. Vagina esa tashqi tomondan bu hududga kirish yo‘lidir.

Implantatsiya

Urug‘langan embrion tuxum yo‘lidagi bachadonga harakat qiladi. Tsiklning 20-kunida embrion endometriyga joylashadi va homilaga aylanadi. Sarig‘ tanacha progesteron ishlab chiqaradi, bu bachadonning ichki yuzasini himoya qiladi va homiladorlikning davomiyligini ta’minlaydi.

Follikulyar faza (tsiklning 1–13 kunlari)

Ushbu muhim fiziologik fazada miya gipotalamusi va gipofizi follikulni o‘stiradigan FSH (follikul stimullovchi gormon) ishlab chiqaradi. Follikul tuxumdon ichida joylashgan suyuqlikka to‘la rezervuarga o‘xshaydi va u ootsitni yetishtiradi. Follikul estrogen ishlab chiqaradi, bu menstrual tsiklning o‘rtasida vaginal shilliqni spermani qabul qilishga tayyorlaydi.

Ovulyatsiya fazasi (tsikl tugashidan 14 kun oldin)

Ushbu davr gipofiz tomonidan LH (lyuteinizatsiya qiluvchi gormon) ishlab chiqarilishi eng yuqori darajaga yetganda boshlanadi. Ushbu gormon follikul yorilib, tuxumhujayra tuxum yo‘liga tushishini ta’minlaydi. Ayol reproduktiv tizimi har oyda 1 ta tuxumhujayra chiqaradi. Ushbu jarayon ovulyatsiya deb ataladi, bu vaqt sperma uchun eng qulay davr hisoblanadi.

Ko‘pchilik noto‘g‘ri ravishda ovulyatsiya tsiklning 14-kunida sodir bo‘ladi deb o‘ylaydi. Ammo uning aniq kunini bilish uchun keyingi hayz kuni boshlanishidan 14 kunni kamaytirish kifoya.

Lyutein fazasi (tsiklning 15–28 kunlari)

Tuxumhujayra chiqqandan so‘ng follikul «sariq tanacha» deb nomlanuvchi bezga aylanadi. Bu bez endometriyni urug‘langan tuxumhujayrani qabul qilishga tayyorlaydigan progesteronni ishlab chiqaradi.

Urug‘lanish

Keyingi tsikl bosqichi homiladorlikni rejalashtirish uchun eng qulay davr hisoblanadi. Agar juftlik o‘rtasida jinsiy aloqa sodir bo‘lsa, erkak jinsiy hujayralari (sperma) ayolning bachadoni tomon harakatlanadi va tuxum yo‘lida tuxumhujayra bilan uchrashadi.

Vaginaga ko‘plab spermatozoidlar kiradi, ammo faqat bittasi urug‘lanishga sabab bo‘lishi mumkin. Odatda, bu jarayon ovulyatsiyadan keyingi 24 soat ichida sodir bo‘ladi.

Agar urug‘lanish sodir bo‘lmasa, tuxumhujayra bachadondan chiqariladi. Sariq tanacha taxminan tsiklning 26-kunida o‘z faoliyatini to‘xtatadi. Endometriy (bachadonning shilliq qavati) ajralib chiqadi va navbatdagi tsikl davomida hayz qonlari bilan tashqariga chiqariladi.

Menstrual tsikl

Hatto jinsiy aloqa er-xotinlar uchun odatiy holga aylangan bo‘lsa ham, tabiat kutilmaganda o‘z so‘zini aytishi mumkin. Chunki urug‘lanish ikkala sherikning harakatlari natijasida yuzaga keladi. Shu sababli, bepushtlik yuzaga kelganda, aybni faqat bitta odamga yuklash noto‘g‘ri.

Odatda, barcha e’tibor ayolga qaratiladi va uning turmush o‘rtog‘i e’tiborsiz qoladi. Ammo ayollarga barcha javobgarlikni o‘z zimmasiga olish shart emas, chunki aniq tashxis qo‘yish uchun har ikkala sherikning organizmini o‘rganish zarur.

Haqiqiy hayotda bepushtlik xuddi ayollarda bo‘lgani kabi erkaklarda ham bir xil tez-tez uchraydi. Reproduktiv salomatlik holati bepushtlik sabablarining taxminan 2/3 qismini tashkil qiladi. Qolgan 1/3 qismi esa etiologik omillar yoki aniqlanmagan muammolar bilan bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun spermatozoidlarning ishlash xususiyatlariga oid qo‘shimcha ma’lumotlarni ham taqdim etish zarur.

Erkaklarning reproduktiv tizimi sperma ishlab chiqarish va uni tuxumhujayraga yetkazib berish uchun javobgardir. Juftlikdagi homiladorlik yuz berishi uchun erkak jinsiy organlarining normal tuzilishi va organizmda gormonlarning to‘liq sintez qilinishi juda muhimdir. Ushbu biologik faol moddalardan follikulostimulyatsion gormon (FSG) spermatozoidlarning ishlab chiqarilishini faollashtiradi, lyuteinizatsion gormon (LG) esa testosteron ishlab chiqarilishiga yordam beradi, bu esa spermatozoidlarning hosil bo‘lishini ta’minlaydi.

Spermatozoid — yuqori ixtisoslashgan hujayra bo‘lib, u xromosomalar joylashgan bosh qismdan va harakatni ta’minlovchi dum qismidan iborat. U moyaklarda sintez qilinadi, ular xaltachada joylashgan bo‘lib, u yerda tana haroratidan pastroq sharoit yaratilgan bo‘lishi zarur. Bu sharoit spermatozoidlarning to‘liq rivojlanishini ta’minlaydi.

Keyinchalik spermatozoidlar moyakning qo‘shimcha qismiga o‘tadi, u yerda ularning saqlanishi va oziqlanishi ta’minlanadi. Ular urug‘ suyuqligi bilan birgalikda sperma tarkibiga kiradi va jinsiy aloqa paytida ayol vaginasiga kiradi.

Spermatozoidlar ayolning jinsiy yo‘llarida 3-4 kun davomida yashashga va tuxumhujayrani urug‘lantirishga qodir bo‘ladi.

Fertilitet ko‘p jihatdan reproduktiv organlarning normal faoliyatiga bog‘liq. Ushbu organlarning har qanday buzilishi bepushtlikka olib kelishi mumkin.

IMC (Isroil tibbiyot markazi) erkak va ayollarning reproduktiv tizimi bilan bog‘liq muammolarni hal qilish uchun to‘liq diagnostika va davolash usullarini taklif etadi.

1. Ayollar uchun
   • Kichik tos a’zolarining ultratovush tekshiruvi: bu bachadon va tuxumdonlar salomatligini har tomonlama o‘rganish uchun o‘tkaziladi.
   • Gormon spektrini tadqiq qilish (AMG, LG, progesteron va FSG).
   • Naylarning o‘tkazuvchanligini tekshirish – gistrosalpingo-grafiya yordamida.
   • Diagnostik laparoskopiya.
2. Erkaklar uchun
   • Sperma tarkibining sifat va miqdoriy ko‘rsatkichlarini o‘rganish uchun spemogramma.
   • Reproduktiv tizimning ultratovush diagnostikasi: moyaklar va ularning qo‘shimchalari holatini o‘rganish uchun xaltacha skanerlash.
   • Gormonal testlar (LG, testosteron va FSG).
   • Moyakdan biomaterial olish orqali biopsiya: sekretor azoospermiya ehtimolini aniqlash uchun o‘tkaziladi.

Toshkentdagi Isroil tibbiyot markazi erkaklarda bepushtlikni aniqlash uchun barcha zaruriy tahlillarni o‘tkazishni taklif etadi. Bemorga barcha tekshiruv natijalarining batafsil bayoni va mutaxassis xulosasi taqdim etiladi.

Har qanday odamning reproduktiv tizimi juda nozik va ko‘p qirrali mexanizm bo‘lib, u qaysidir buzilish holatida alohida e’tibor va zudlik bilan diagnostikani talab qiladi.

Agar bemorda homiladorlik bilan bog‘liq qiyinchiliklar mavjud bo‘lsa yoki juftlik ikkala sherikning reproduktiv organlari holatini tekshirishni istasa, Toshkentdagi IMC mutaxassislari muammolarni tez va samarali aniqlash va davolash bilan shug‘ullanadi. Bu yerda yuqori aniqlikdagi diagnostika usullari va sifatli terapiya qo‘llanilib, uzoq kutilgan ota-onalik orzularini amalga oshirishga yordam beriladi.

Mutaxassisga tashrifni ortga surmang!