Fertillik oynasi

Fertillik uch xil turga bo‘linadi:

• Past daraja. Bemor homilador bo‘la olmaydi va reproduktolog shifokor yordami talab etiladi.
• Normal daraja. Ayol shifokor yordamisiz o‘zi homilador bo‘lishi mumkin.
• Yuqori daraja. Qisqa vaqt ichida bir necha bor homilador bo‘lish va tug‘ish imkoniyati mavjud.

Ovulyatsiya jarayonida yetilgan tuxum hujayra yorilgan follikuladan chiqadi. Tuxum hujayraning umr ko‘rish davri juda qisqa – bu 12 dan 48 soatgacha o‘zgaradi. Erkak jinsiy hujayralari esa ko‘proq chidamli bo‘lib, ularning urug‘lantirish qobiliyati 3-7 kun davom etadi. Spermatozoid ayol tuxum hujayrasini urug‘lantiradi va tuxum hujayrasi bachadon trubasidan o‘tib, bachadonga yetgach, u devorga birikadi. Shu tariqa embrion o‘sib, rivojlanishni boshlaydi.

Fertillik oynasi – hayz davrining o‘rtasida, homiladorlik uchun eng qulay davr. Aynan shu kunlarda tuxum hujayraning yetilishi va chiqishi sodir bo‘ladi. Fertillik oynasining boshlanishi ovulyatsiyadan oldingi 5 kun atrofida, yakuni esa ovulyatsiyadan 2 kun o‘tib kuzatiladi.

Fertillik kunlarini aniqlashda quyidagi usullar yordam beradi:

• Kalendar usuli. O‘z hayz siklini aniq kuzatish va fertillik oynasini hisoblash zarur. Masalan, ayolning sikli 28 kun davom etsa, siklning o‘rtasi – hayz ko‘rishning 14-kuniga to‘g‘ri keladi. Agar sikl 30 kun davom etsa, birinchi fertillik kuni o‘n oltinchi kun bo‘ladi.
• Fiziologik his-tuyg‘ularni kuzatish. Fertillik oynasi quyidagi belgilar bilan kechadi: to‘g‘ri ichakdagi haroratning o‘zgarishi, ko‘krak to‘qimalarining siqilishi, bachadon bo‘ynida shilimshiq ajralmalarining paydo bo‘lishi va ba’zi holatlarda jinsiy faollikning oshishi.
• Ovulyatsiyani aniqlash testlari. Bu testlar luteinizatsiyalovchi gormon miqdorini ko‘rsatadi. Ushbu gormon follikul yorilishini rag‘batlantiradi.
• Ultratovush diagnostikasi. Bu usul follikulometriya deb ataladi. U hayz sikli davomida shifokor tomonidan 3 yoki undan ortiq marta amalga oshiriladi. Siklning beshinchi kuni birinchi ultratovush tekshiruvi uchun eng mos vaqtdir. O‘zbekistondagi IMCda shifokor endometriyning holati va qalinligini, bachadon bo‘ynidagi shilimshiq sifatini tekshiradi, follikulalar sonini va ularning o‘sish ko‘rsatkichlarini aniqlaydi. Keyingi tekshiruvlar ovulyatsiya faktini aniqlashga qaratilgan bo‘lib, follikul yorilishi va tuxumdonning sariq tana bor-yo‘qligini aniqlashda yordam beradi. Ovulyatsiyadan keyingi ultratovush tekshiruvi endometriy holatini o‘rganish uchun o‘tkaziladi. Mutaxassis endometriyning embrionni qabul qilishga tayyorligini aniqlaydi.

Agar ayolda hayz sikli muntazam bo‘lsa, fertillik davrini aniqlash qiyinchilik tug‘dirmaydi.

Ayol fertilligi nafaqat ovulyatsiyaga, balki boshqa omillarga ham bog‘liqdir. Ular orasida quyidagilar mavjud:

• bachadon naylarining o‘tkazuvchanligi,
• sog‘lom va boy endometriy,
• sog‘lom bachadon va bachadon bo‘yni,
• normal gormonal muvozanat.

Shu bilan birga, fertillikni kamaytiruvchi ko‘plab omillar mavjud.

Yosh bilan bog‘liq o‘zgarishlar
Reproduktiv yillar quyidagi davrlarga bo‘linadi:

• Erta davr – birinchi hayzdan boshlab yigirma yoshgacha davom etadi.
• O‘rta davr – yigirmadan 35 yoshgacha davom etadi, bu davr farzand tug‘ish uchun eng qulay davr hisoblanadi.
• Kech davr – 40-49 yosh oralig‘i, bu davrda mustaqil ravishda homiladorlik ehtimoli keskin kamayadi.

Shu sababli, fertillik potentsiali 35 yoshdan keyin kamayadi. Bu yoshda ayollarda follikulalar soni sezilarli darajada kamayadi.

45-60 yosh oralig‘idagi ayollarda menopauza davri boshlanadi. Bu tabiiy jarayon bo‘lib, endokrin tizim o‘zgarishi va tuxumdonlarning faoliyatining sekinlashi bilan bog‘liqdir. Ushbu davr ayol organizmining tug‘ruq davridan postmenopauza davriga o‘tishini anglatadi.

Endokrin o‘zgarishlar
Agar antimyuller gormoni (AMG) 1 dan past bo‘lsa va follikulostimulyatsion gormon (FSH) 10 dan yuqori bo‘lsa, ovaryal zaxira kamayadi.

Vaznning kamayishi yoki semizlik
Ovulyatsiya bloklanishi yog‘ hujayralaridagi estrogenlar yetishmasligi yoki ortiqligidan yuzaga kelishi mumkin. Bunday o‘zgarishlar hayz siklining muntazamligini buzadi va bu o‘z navbatida fertillik imkoniyatlarini kamaytiradi.

Ortib ketgan vazn gormonal patologiyalar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin va ular:

• qalqonsimon bez kasalliklari,
• gipyerprolaktinemiya,
• kortizol funksiyalari o‘zgarishi,
• qandli diabet,
• tuxumdonlar polikistoziga bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Fertillikni kamaytiruvchi boshqa omillar

• Erta menopauzaga olib keluvchi stresslar.
• Bachadon naylari o‘tkazuvchanligini buzuvchi spayka jarayoni.
• Bachadon sohasidagi ko‘p marta operatsiya o‘tkazilishi. Homiladorlikni to‘xtatish amaliyotlari.
• Bachadon, bachadon bo‘yni yoki tuxumdonlarda mioma, polip, kista kabi o‘smalarning mavjudligi.
• Infeksiyalar, jumladan, jinsiy yo‘l bilan yuqadigan infeksiyalar tufayli kelib chiqadigan yallig‘lanish jarayonlari.
• Haddan tashqari jismoniy faollik.
• Zaruratsiz odatlar:
  • Chekish. Tamaki tarkibidagi toksik moddalar ayrim gormonlarning ishlab chiqarilishini sekinlashtiradi, tuxum hujayralarning yetilishi sekinlashadi va ular bachadon naylarida sekin harakat qiladi.
  • Alkogolning ortiqcha iste’moli.
• Irsi omillar tufayli yuzaga keladigan genetik buzilishlar.
• Onkologik kasalliklarni davolash uchun kimyoterapiya yoki nurli terapiyadan foydalanish.
• Noqulay ekologik sharoit.

Farzandli bo‘lishni rejalashtirayotgan juftliklar uchun aynan qaysi kunlar fertillik davriga to‘g‘ri kelishini bilish juda muhimdir, chunki bu kunda homiladorlik ehtimoli yuqori bo‘ladi.

Shuningdek, agar ayol uchun homiladorlik nomaqbul bo‘lsa, u o‘zida ovulyatsiya qachon sodir bo‘lishini aniqlab, himoyalanish choralarini ko‘rishi yoki shu davrda jinsiy aloqa qilishdan saqlanishi mumkin.

Fertillik kunlari qanday hisoblanadi?
Ko‘pincha urug‘lanish uchun qulay kunlarni hisoblashda Ogino-Knaus usulidan (yoki kalendar usulidan) foydalaniladi. Ushbu formulaga ko‘ra, eng qisqa sikl davomiyligidan 18 kun ayiriladi – bu fertillik davrining boshlanishidir, siklning eng uzunidan 11 kun ayirish bilan tugash muddati hisoblanadi.

Kalendar usuliga qo‘shimcha sifatida quyidagi usullardan ham foydalanish mumkin:

• tana haroratini o‘lchash, bu ko‘rsatkichlar 0,2-0,5 darajaga oshadi,
• vaginal ajralmalarni nazorat qilish.

Ayollarda fertillik kunlari nimani anglatadi?
Aynan shu kunlarda juftlikning homilador bo‘lish ehtimoli eng yuqori bo‘ladi. Agar homiladorlik nomaqbul bo‘lsa, himoya choralari ko‘rilishi zarur.

Ayollar fertillik oynasi – bu nimani anglatadi?
Bu hayz siklining o‘rtasidagi kunlar bo‘lib, homilador bo‘lish ehtimoli eng yuqori hisoblanadi. Uzluksiz besh kun ovulyatsiyadan oldin va ikki kun keyin davom etadi.

Fertillik kunlari qancha davom etadi?
O‘rtacha yetti kun.