Embrionni kriyokonservalash — bu kelajakda foydalanish uchun embrionlarni juda past haroratda saqlash usuli. Jarayon blastotsista bosqichida (urug’lantirilgandan keyin 5-6 kun) maxsus himoya eritmalari va suyuq azot (-196°C) haroratiga qadar sekin sovutish yordamida boshlanadi. Maqsad embrionlarning genetikasi va tiriklik qobiliyatini saqlab qolish va kelajakda EKU dasturlarida foydalanish. Jarayon tuxum hujayralarining qarish xavfini oldini olish yoki homiladorlikni yanada qulayroq vaqtga kechiktirish imkonini beradi, shuningdek, keyingi EKU tsikllarida embrionlardan foydalanishga imkon yaratadi.
Kriotransfer nima?
Embrionlarning kriotransferi – bu oldindan muzlatilgan (kriyokonservalangan) embrionlarni ayolning bachadoniga ko’chirish protsedurasi. Ushbu usul ektrakorporal urug’lantirish (EKU)ning bir qismi bo’lib, avvalgi EKU tsikllarida muzlatilgan embrionlardan keyingi urinishlarda foydalanishga imkon beradi.
EKU muvaffaqiyatsizliklari sabablari
Kriotransfer va EKUning mumkin bo’lgan muvaffaqiyatsizlik sabablari quyidagilar bo’lishi mumkin:
- Ayolning yoshi, tuxum hujayralarining sifati.
- Endometriy bilan bog’liq muammolar (qalinligi, reseptivligi).
- Erkak faktori — sperma bilan bog’liq muammolar.
- Embrionlarning rivojlanishi bilan bog’liq muammolar.
- Embrionlarning genetik anomaliyalari.
- Stimulatsiya va ko’chirishga tayyorgarlik protokolidagi buzilishlar.
- Ayolda mavjud surunkali kasalliklar.
EKUning muvaffaqiyati ko’plab omillarga bog’liq. Muvaffaqiyatsiz urinishlarda shifokorlar sabablarni tahlil qilib, davolash protokolini to’g’irlaydilar. Toshkentdagi Isroil tibbiyot markazi kriotransfer va EKUni amalga oshirishda yuqori natijali statistikaga ega.
Turlari
EKU dasturlarida embrionlarni kriotransfer qilish uchun uchta asosiy kriyoprotokol mavjud:
- Gormonlar bilan almashtirish terapiyasi yordamida kriotransfer:
- Endometriyni tayyorlash uchun estrogenlar buyuriladi, keyin progesteron preparatlari kiritiladi.
- Tsikl to’liq gormonal preparatlar yordamida ovulyatsiyasiz boshqariladi.
- Endometriy holatini yaxshi nazorat qilish imkonini beradi.
- Ko’pincha ishlatiladi.
- Tabiiy tsiklda kriotransfer:
- Transfer gormonal yordamchisiz tabiiy menstrual tsiklda amalga oshiriladi.
- Ovulyatsiya va follikul o’sishini kuzatish kerak.
- Eng fiziologik variant.
- Optimal muddatlarning mos kelmasligi xavfi.
- Stimulyatsiyalangan tsiklda kriotransfer:
- Follikul o’sishini stimulyatsiya qilish uchun pastroq dozalarda gormonal preparatlar qo’llaniladi.
- Jarayonni yaxshiroq nazorat qilish imkonini beradi, ammo mehnat talab qiladi.
- Ovulyatsiyadan keyin progesteron yordamchisi tayinlanadi.
Protokolni tanlash bemorning individual xususiyatlari, uning reproduktiv tarixini hisobga olgan holda, shuningdek, shifokor va klinika tavsiyalari asosida amalga oshiriladi. Gormonlar bilan almashtirish terapiyasi yordamida kriotransfer yaxshi tsikl nazorati tufayli eng ko’p tarqalgan usuldir.
Embrionlarning kriotransferi jarayonining davomiyligi
Muzlatilgan embrionlarni bachadon bo’shlig’iga ko’chirishning o’zi atigi 5-10 daqiqa davom etadi. Ammo butun kriotransfer tsikli gormon terapiyasi yordamida endometriyni tayyorlashni o’z ichiga oladi, bu protsedura protokoliga qarab 2-4 hafta davom etadi.
Ko'rsatmalar
Muzlatilgan embrionlarni ko’chirish (FET: Frozen Embryo Transfer) ortiqcha stimulyatsiyadan qochish, zaxira embrionlarni ishlatish orqali homiladorlik imkoniyatlarini oshirish, shuningdek, turli sabablarga ko’ra homiladorlikni kechiktirish imkonini beradi. Kriotransfer quyidagi hollarda amalga oshiriladi:
- Stimulyatsiyadan keyin yuqori sifatli embrionlarning ko’pligi.
- Yangi transferni bekor qilish (tuxumdonlarning giperstimulyatsiyasi, endometriy tayyor emasligi va boshqalar).
- Tibbiy yoki shaxsiy sabablarga ko’ra homiladorlikni kechiktirish.
- Zararli ta’sirlardan oldin tug’ish qobiliyatini saqlash (kimyoterapiya, operatsiyalar va boshqalar).
- Bepushtlikning noaniq genezisi, EKU muvaffaqiyatsiz urinishlaridan keyin.
- Yolg’iz ayollar yoki bir jinsli juftliklar.
Qarshi ko'rsatmalar
Qarshi ko’rsatmalar implantatsiya va homiladorlikni muvaffaqiyatli o’tkazish imkoniyatlarini kamaytiradigan va ayolning sog’lig’iga tahdid soladigan omillar mavjudligi bilan bog’liq.
- Endometriozning og’ir shakllari.
- Bachadon bo’shlig’ini deformatsiya qiladigan bachadon miomasi.
- Bachadonning rivojlanish nuqsonlari.
- Erkak bepushtligining og’ir shakllari.
- Onkologik kasalliklar faol fazada.
- Qandli diabetning og’ir shakllari, dekompensatsiya bosqichidagi kasalliklar.
Homiladorlik ehtimoli
Embrionlarning kriotransferida homiladorlik ehtimoli bir necha omillarga bog’liq:
- Ayolning yoshi. Bemor yosh bo’lsa, muvaffaqiyat ehtimoli yuqori. 35 yoshdan keyin ehtimollik kamayadi.
- Kriyokonservalangan embrionlarning sifati. Yangi tsiklda olingan yuqori sifatli embrionlar kriotransferda homiladorlik ehtimolini oshiradi.
- Kriyokonservalash usuli. Zamonaviy vitrifikatsiya embrionlarning eritishdan keyingi tiriklik darajasini oshiradi.
- Ko’chirilgan embrionlar soni. Embrionlar sonining ko’payishi bilan imkoniyatlar ham oshadi.
- Endometriy holati. Bachadonni tayyorlash va endometriy holati implantatsiya muvaffaqiyatida muhim rol o’ynaydi.
- Bepushtlik sababi.
Tadqiqotlar natijalariga ko’ra, embrionlarning kriotransferida homiladorlik ehtimoli:
- 35 yoshgacha bo’lgan ayollar uchun taxminan 30-40%.
- 40 yoshdan katta ayollar uchun bu ko’rsatkich 10-15% dan oshmaydi.
Protseduraga tayyorgarlik va tahlillar
Embrionlarning kriotransferiga tayyorgarlik quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:
Endometriyni gormonal tayyorlash.
Buning uchun endometriyni pishib yetish uchun estrogen (tabletkalar yoki transdermal plastirlar) preparatlari ishlatiladi. Endometriyning ma’lum qalinligiga erishilgandan so’ng, uni yanada pishib yetkazish uchun progesteron preparatlari qo’shiladi.
Protseduradan oldin tahlillar.
Vaginal tozalik darajasi bo’yicha surma, gormonlar bo’yicha qon tahlili (estradiol, progesteron), endometriy qalinligini baholash uchun transvaginal ultratovush tekshiruvi. Ko’chirishdan oldin LG (lyuteinizing gormon), progesteron, estradiol tahlillari topshirilishi kerak.
Embrionlarni eritish va tayyorlash.
Belgilangan kunda kriyokonservalangan embrionlar eritiladi. Ular rehidratsiya uchun maxsus eritmalarga joylashtiriladi. Embrionlarning tiriklik darajasi, sifati va soni baholanadi.
To’g’ridan-to’g’ri protseduradan oldin.
Peshob pufagini bo’shatish, tashqi jinsiy a’zolarni tozalash, bachadon bo’yni ko’rinishi uchun steril sharoitda oynalarni o’rnatish.
Protseduradan keyingi tahlillar.
Ko’chirishdan keyin qo’shimcha tahlillar talab qilinmaydi, faqat homiladorlikni aniqlash uchun 10-14 kundan keyin beta-HCG (beta-chorionik gonadotropin) bo’yicha qon tahlili topshiriladi.
Этапы выполнения процедуры
Embrionlarning kriotransferi jarayoni 5 bosqichdan iborat:
- Embrionlarni muzlatish (kriyokonservalash):
- Tuxum hujayralari urug’lantirilgandan keyin embrionlar muzlatiladi va ularni ko’chirish vaqtigacha maxsus sharoitlarda saqlanadi. Muzlatish vitrifikatsiya usuli yordamida amalga oshiriladi, bu esa hujayralarga zarar yetkazishi mumkin bo’lgan muz kristallarining shakllanishini kamaytiradi.
- Endometriyni tayyorlash:
- Embrionlarni ko’chirishdan oldin, ularni implantatsiya qilish uchun endometriy (bachadonning shilliq qavati) tayyorlanadi. Buning uchun ayolga gormon preparatlari tayinlanadi, ular embrionlarni qabul qilish uchun optimal sharoitlarni yaratishga yordam beradi. Bu estrogenlar va progesteronlarni qabul qilishni o’z ichiga oladi.
- Embrionlarni eritish:
- Protsedura kuni embrionlar eritiladi. Eritish jarayoni juda tez amalga oshiriladi va embrionlarning tiriklik darajasini ta’minlash uchun ehtiyotkorlik bilan nazorat qilinadi.
- Embrionlarni ko’chirish:
- Eritilgan embrionlar bachadon bo’shlig’iga yupqa kateter yordamida bachadon bo’yni orqali ko’chiriladi. Protsedura og’riqsiz va anesteziyani talab qilmaydi. Odatda, tibbiy ko’rsatmalar va shifokor tavsiyalariga qarab, bir yoki ikkita embrion ko’chiriladi.
- Lyutein fazasini qo’llab-quvvatlash:
- Embrionlarni ko’chirgandan so’ng, ularning implantatsiyasi va keyingi rivojlanishi uchun eng yaxshi sharoitlarni yaratish uchun gormonal qo’llab-quvvatlash davom etadi. Bemorga progesteron preparatlari tayinlanishi mumkin.
Uchrashuv belgilang
Afzalliklar va kamchiliklar
- Homiladorlik imkoniyatini oshiradi, qo’shimcha hayotiy qobiliyatga ega embrionlardan keyingi EKU tsikllarida foydalanishga imkon beradi.
- Rejalashtirishda moslashuvchanlik. Kriotransfer EKU protseduralarini va homiladorlikni shaxsiy holatlar va ayolning salomatligini hisobga olgan holda yanada moslashuvchan rejalashtirishga imkon beradi. Tibbiy yoki shaxsiy sabablarga ko’ra homiladorlikni yanada qulayroq vaqtga kechiktirish imkonini beradi.
- Genetik test o’tkazish imkoniyati. Muzlatilgan embrionlar ko’chirilishidan oldin genetik anomaliyalar uchun sinovdan o’tkazilishi mumkin, bu sog’lom bola tug’ilish imkoniyatini oshiradi.
- OXSS xavfini kamaytiradi. Muzlatilgan embrionlarni ko’chirish tuxumdonlarni stimulyatsiyadan keyin ayol tanasining tiklanishi uchun ko’proq vaqtga ega bo’lishiga imkon beradi, bu esa tuxumdonlarning giperstimulyatsiya sindromi xavfini kamaytiradi.
- Tuxumdonlarni qayta stimulyatsiya qilish va tuxum hujayralarini olish protsedurasining zarurligini oldini oladi.
- Ayolga jismoniy va emosional yukni kamaytiradi.
- Oldindan olingan embrionlardan foydalanish orqali mablag’ni tejaydi.
- Ayolning uzoq muddatli tug’ish qobiliyatini saqlashga imkon beradi.
Kamchiliklar:
- Muzlatish va eritish jarayonida embrionlarning qisman tiriklik darajasi.
- Yangi embrionlarni ko’chirishga nisbatan implantatsiya darajasi va homiladorlikning pastroq bo’lishi.
- Muzlatish jarayonida genetik materialga zarar yetkazish xavfi (nisbatan past).
- Embrionlarni yillik saqlash uchun qo’shimcha moliyaviy xarajatlar.
- Talab qilinmagan embrionlarning taqdiri bilan bog’liq etik va huquqiy masalalar.
Ba’zi kamchiliklarga qaramay, embrionni kriyokonservalash ko’plab juftliklar uchun muhim yordamchi texnologiya hisoblanadi, chunki ularning muvaffaqiyatli EKU imkoniyatlarini oshiradi.
Nega bizga ishonishadi?
Toshkentdagi Isroil tibbiyot markazi O’zbekiston reproduktiv tibbiyot sohasida yetakchi markazlardan biri sifatida tanilgan. Bizning mutaxassislarimiz — EKU bo’yicha eng yaxshi ekspertlar. Shifokorlarimiz muntazam ravishda ilg’or uslublarni o’rganish va o’qitish bo’yicha malaka oshiradilar. Ko’pchilik mutaxassislarimiz xalqaro sertifikatlarga ega. Biz eng ilg’or YRT uslublaridan foydalanamiz, masalan, yordamchi xetching, ICSI, kriyokonservalash, embrionlarning skrinigi va boshqalar. Bu bemorlarning baxtli, sog’lom va kutilgan homiladorlikka erishish imkoniyatlarini oshiradi. Oilaviy juftliklarga har bir bosqichda to’liq ma’lumot va maslahat yordami ko’rsatiladi.
Kasalliklar
Natijalar
Kriotransfer zamonaviy reproduktiv texnologiyalarining qimmatli va samarali qismi bo’lib, ko’plab juftliklar ushbu usul yordamida muvaffaqiyatli homiladorlik va sog’lom farzand tug’ish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Turli tadqiqotlar va statistik ma’lumotlarga ko’ra, kriotransfer muvaffaqiyat ehtimoli o’zgarishi mumkin, ammo o’rtacha ular bir ko’chirishda 20% dan 40% gacha. Ushbu ko’rsatkichlar yangi embrionlarni ko’chirishga nisbatan teng yoki hatto yuqori bo’lishi mumkin, ayniqsa muzlatish endometriyni yaxshiroq tayyorlashga va tuxumdonlarni giperstimulyatsiyasi bilan bog’liq ba’zi asoratlarning oldini olishga imkon bergan hollarda. Muzlatish/eritish jarayonida embrionlarning bir qismi yo’qotilishi mumkin.
Kriotransferdan keyingi hissiyotlar va tahlillar
Ko’chirish jarayoni butunlay og’riqsizdir. Ko’chirilgandan keyin 10-14 kun davomida progesteron preparatlarini qabul qilish davom etadi. Ko’chirilgandan keyin 10-14 kundan keyin homiladorlikni aniqlash uchun beta-HCG bo’yicha qon tahlili o’tkaziladi. Ijobiy natijada homiladorlikni tasdiqlash uchun ultratovush tekshiruvi o’tkaziladi. Ko’chirilgandan keyin birinchi kunlarda ba’zan engil qon ketish kuzatilishi mumkin.
Savollar va javoblar
Bir kriyotsiklda qancha embrion eritilishi va ko'chirilishi mumkin?
Odatda, ko’p homiladorlik xavfini kamaytirish uchun bir vaqtning o’zida ikki embriondan ko’p eritilmaydi va ko’chirilmaydi. Embrionlarning sifati yaxshi bo’lsa, ko’pincha faqat bitta ko’chiriladi.
Embrionlarni eritish jarayoni doimo muvaffaqiyatli bo'ladimi?
Yo’q, kamida 5-10% embrionlar eritish jarayonida sifatsizligi yoki individual xususiyatlari tufayli yo’qotilishi mumkin.
Odatda, ko’p homiladorlik xavfini kamaytirish uchun bir vaqtning o’zida ikki embriondan ko’p eritilmaydi va ko’chirilmaydi. Embrionlarning sifati yaxshi bo’lsa, ko’pincha faqat bitta ko’chiriladi.
Kriotransferdan keyin tug'ilgan bolalarda tug'ma patologiyalar xavfi ortadimi?
Yo’q, ko’plab tadqiqotlar kriyokonservalash yordamida tug’ilgan bolalarda patologiyalar xavfining oshishini aniqlamadi.
Embrionlar suyuq azotda qancha vaqt saqlanishi mumkin?
Zamonaviy vitrifikatsiya protokollari embrionlarning sifatini yo’qotmasdan, kriyokonservatsiya sharoitlariga rioya qilgan holda, cheksiz muddat saqlashga imkon beradi.