Homiladorlikda past gemoglobin darajasi – nima qilish kerak?

Gemoglobin qizil qon tanachalari tarkibidagi oqsil bo‘lib, organizmdagi eng muhim vazifalardan birini bajaradi. Uning vazifasi o‘pkadan organlarga kislorod yetkazish va ularni uglerod gazidan tozalashdir.
Kostmo‘q gemoglobinni o‘z ichiga olgan qizil qon tanachalarini ishlab chiqaradi va ular taxminan 120 kun davomida qon oqimida saqlanadi. Keyin eritrotsitlar yemiriladi va gemoglobin organizmdan chiqariladi, kichik qismi esa yana qon aylanish tizimiga tushadi va yangi hujayralarga qo‘shiladi.

Gemoglobin molekulasi ikki muhim komponentdan iborat:

• Gem – temir va porfirindan iborat, bu gemoglobinning har bir molekulasida to‘rtta joylashadi.
• Globin – asosiy oqsil. Gemoglobinning 96 foizi aynan globindan iborat.

Qonda gemoglobin darajasining pasayishi a’zolar va to‘qimalar uchun gipoksiyaga olib keladi, bu bir qator alomatlar bilan namoyon bo‘ladi, jumladan:

• mushaklarda og‘riq,
• soch to‘kilishi,
• zaiflik,
• bosh aylanishi,
• quloqlarda shovqin,
• umumiy holsizlik,
• migren,
• terining oqarishi,
• ishtahaning yo‘qolishi,
• immunitetning pasayishi,
• qo‘l-oyoqlarda sovuqlik,
• uyquga moyillik,
• xotiraning yomonlashishi,
• surunkali charchoq,
• tirnoqlarning mo‘rtlashuvi.

Homilador ayolning organizmi va uning qornidagi bolaga kislorod yetkazib berish gemoglobinning vazifasidir. Shuning uchun uning past darajasi homila rivojlanishiga ham salbiy ta’sir qiladi.

Homilador ayollarda gemoglobin kontsentratsiyasining pastligi ko‘p uchraydi. Ularda kamqonlik organizmda homila rivojlanish jarayonida kechayotgan turli fiziologik jarayonlar tufayli rivojlanadi. Bu sabablarga quyidagilar kiradi:

• oqsil, foliy kislotasi va sianokobalamin yetishmovchiligi;
• estradiol miqdorining oshishi bilan bog‘liq gormon konsentratsiyasi o‘zgarishi, bu esa qizil qon tanachalarini ishlab chiqarishni susaytiradi;
• immunitetning zaiflashishi, natijada to‘qimalar rivojlanayotgan homilani rad qilmaydi;
• homila normal shakllanishi uchun homiladorlik davrida temirning yuqori sarflanishi;
• oksidlanish-qaytarilish jarayonlarining o‘zgarishi, buning oqibatida gipoksiya yuzaga keladi;
• vitamin va mineral moddalar (kobalt, marganets, nikel, sink) miqdorining kamayishi;
• metabolizm tezlashishi.

Homilador ayol kuniga 1,5 mg temirga muhtoj. Homiladorlik davrida bu miqdor oshishi kerak: birinchi uch oylikda — 2,5 mg, ikkinchi uch oylikda — 3,5 mg va uchinchi uch oylikda — taxminan 5,5 mg. Ushbu mikroelement platsenta va homilaning shakllanishi uchun tezda sarflanadi. Shuningdek, u qizil qon tanachalari ishlab chiqarishni oshirishga ham ketadi.

Homiladorlik davrida va bola tug‘ilgandan so‘ng ayolga taxminan 900 mg temir kerak bo‘ladi. Bu elementni qayta tiklash uchun suyak ko‘migi 4-5 yil davomida tiklanadi. Shuning uchun homiladorlikni rejalashtirishdan oldin temir darajasini normallashtirish muhimdir.

Homilador ayolda qon plazmasining umumiy hajmi 1,5 baravarga oshadi, lekin eritrotsitlar soni bor-yo‘g‘i uchdan birga ortadi. Shu sababli past gemoglobin darajasi homiladorlikda turli xil kamqonlik turlarining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Keling, ularning ba’zilariga to‘xtalamiz.

• Temir tanqisligi kamqonligi (TTA). Ushbu kamqonlik turi barcha kamqonlik holatlarining 90 foizini tashkil etadi va asosan homiladorlik jarayoni bilan bog‘liq bo‘ladi, lekin kasallik qo‘zg‘atuvchi omillar ham ahamiyatli.
• Gemolitik kamqonlik. Bu kasallik turi qizil qon tanachalarining haddan tashqari ko‘p va tez parchalanishi natijasida kelib chiqadi, bu hujayra membranalari shikastlanishi yoki autoimmun holatlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
• Gipoxrom kamqonlik. Ko‘pincha ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari yoki infeksiyalar natijasida rivojlanadi.
• Megaloblastik kamqonlik. Ushbu patologiya foliy kislotasi yetishmovchiligi sababli rivojlanadi va har 100 kamqonlikka chalingan ayoldan birida uchraydi.
• Gipo- yoki aplastik kamqonlik. Bu holat suyak ko‘migida qon hosil bo‘lish jarayonining sezilarli darajada yomonlashishi bilan bog‘liq va bu autoimmun holatlar, benzol yoki mishyak bilan zaharlanish, ba’zi dori vositalari (Aminazin, Levomitsetin yoki sitostatiklar) qabul qilish, radiatsiya va surunkali infeksion jarayonlar (virusli gepatit yoki buyrak kasalliklari) tufayli yuzaga keladi.
• Pernitsioz kamqonlik. Bu kam uchraydigan kasallik bo‘lib, vitamin B12 va foliy kislotasi yetishmovchiligi bilan bog‘liq.

Homilador ayollarda gemoglobin darajasining ko‘tarilishi kam uchraydi, ammo odatda bu jiddiy xavf belgisidir. Bu ko‘rsatkich plazma miqdorining kamayishi, suvsizlanish, qon ketishi yoki kuchli toksikoz tufayli yuqori bo‘lishi mumkin. Ushbu holatda ayolga shoshilinch tibbiy yordam kerak.

Homiladorlik davrida gemoglobin darajasining oshishi organizmning homilaning shakllanishi va kelgusi tug‘ruqqa tayyorgarlik reaktsiyasi bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha bu holda gemoglobin miqdori taxminan 10 foizga oshadi. Agar bu holat ayolning umumiy ahvoliga ta’sir qilmasa, qo‘shimcha chora-tadbirlar talab etilmaydi.

Biroq, homiladorlik paytida gemoglobinning ko‘tarilishi qonning qovushqoqlik darajasining oshishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu qon aylanishi va kislorod yetkazib berishni qiyinlashtiradi. Ushbu holat varikoz, homilada gipoksiya, tromboz, homila rivojlanishida kechikish va homiladorlikning erta uzilishi xavfini oshiradi.

Ba’zan vitamin komplekslarini qabul qilish gemoglobin darajasining oshishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun ularni faqat mutaxassis tavsiyasiga binoan qabul qilish kerak.

Homiladorlikni kuzatish rejalarida gemoglobin miqdorini nazorat qilish uchun ayollar muntazam ravishda qon tahlilini topshirishlari tavsiya etiladi.

Homilador ayollarda gemoglobinning normal ko‘rsatkichlari

Anemiya rivojlanishini aniqlash uchun nafaqat gemoglobin, balki quyidagi ko‘rsatkichlar ham o‘rganiladi:

• rang ko‘rsatkichi;
• zardobdagi temir konsentratsiyasi;
• har bir hujayradagi gemoglobin miqdori;
• morfologiya;
• transferrin va ferritin darajasi;
• zardobning temirni bog‘lash qobiliyati.

Ba’zida gemoglobin ko‘rsatkichi normal darajada bo‘lsa ham, yashirin temir tanqisligi (LDS) kuzatilishi mumkin. Bunda dastlab temir zahiralari kamayadi, so‘ngra uni tashish va ishlab chiqarish jarayonlari buziladi.

Homiladorlik davrida gemoglobin darajasining o‘zgarishi (JSST ma’lumotlari bo‘yicha)

Homiladorlik davrida ayolga odatdagidan uchdan birga ko‘proq kislorod kerak bo‘ladi. Gemoglobin ko‘rsatkichlarining pasayishi ayollarda kuchli gipoksiyaga olib keladi, bu esa moddalar almashinuvining buzilishiga sabab bo‘ladi. Homiladorlik davrida anemiya platsenta distrofiyasini keltirib chiqarishi mumkin, bu esa homila sog‘lig‘iga ta’sir qiladi.

Gemoglobin tanqisligi quyidagi asoratlar xavfini oshiradi:

1.Homiladorlik va tug‘ruq davrida ayol uchun:

• arterial gipertoniya;
• shishlar;
• homilaning tushish ehtimoli;
• preeklampsiya va eklampsiya;
• platsentaning erta ajralishi;
• tug‘ruq faoliyatining sustligi;
• erta yoki favqulodda tug‘ruq.

2. Tug‘ruqdan so‘ng ayol uchun:

• kuchli qon ketishi;
• yiringli va septik kasalliklar: mastit, oyoq tomirlarining tromboflebiti yoki endometrit;
• ko‘krak sutining kamayishi.

3. Homila uchun:

• anemiya;
• bachadon ichidagi gipoksiya;
• rivojlanishning sekinlashishi;
• vazn yetishmovchiligi.

Homiladorlik davrida past gemoglobin ayolning infeksiyalarga qarshi kurashish qobiliyatini pasaytiradi, bu perinatal infeksiyalar xavfini oshiradi. Homiladorlikning keyingi bosqichlarida og‘ir darajadagi anemiya onaning o‘limi (6,2%) va homilaning perinatal o‘limi (60%) xavfini sezilarli darajada oshiradi.

Eng samarali davolash strategiyasini tanlash uchun aniq tashxis qo‘yish muhimdir. Temir tanqisligini bartaraf etish homiladorlik davrida tayinlangan dori vositalaridan keyin amalga oshiriladi. Avvalo gemoglobin darajasini normallashtirish va to‘qimalarda yetarli temir zahirasini ta’minlash kerak. Shuning uchun davolash muddati va dori vositalarining dozalari temir yetishmovchiligi darajasiga qarab belgilanadi va odatda 1-3 oy davom etadi.

Anemiya sabablari va belgilari analizlar natijalari orqali kuzatiladi. Ayolning holati 5-6 kun ichida yaxshilanadi, retikulositlar darajasi 8-12 kunda oshadi, va gemoglobin miqdori taxminan 3 haftada barqarorlashadi.

Homiladorlik davrida gemoglobin darajasini ko‘tarish uchun shifokor tavsiya etgan dori-darmonlar bilan bir qatorda temirga boy maxsus parhez ham qo‘llanilishi kerak. Bu dietaga go‘sht, jigar, tuxum va boshqa temirga boy mahsulotlar kiradi, lekin bular orqali organizmga kuniga 2,5 mg dan ortiq temir yetib bormaydi. Bu miqdor gemoglobin miqdorini to‘liq normallashtirish uchun yetarli emas, shuning uchun parhez anemiya bilan kurashda yordamchi choradir, asosiy emas.

Isroil Tibbiyot Markazining homiladorlikni kuzatish dasturlari bemorlarimizda homiladorlikning har qanday o‘zgarishini o‘z vaqtida aniqlash imkonini beradi. Bizga murojaat qilib, siz kelajakdagi ona va bolaning sog‘lig‘idan xotirjam bo‘lishingiz mumkin.