Ovarial rezerva

Ovarial rezerv – bu tuxumdon to‘qimalaridagi ayol jinsiy hujayralarining sifati va sonini belgilaydigan tushuncha. Bu rezerv ayol tug‘ilishidan oldin shakllanadi va yillar davomida muqarrar ravishda kamayadi. 35 yoshga kelib, tuxum hujayralarining soni sezilarli darajada kamayadi, 40–45 yoshga yetganda esa bu ko‘rsatkich juda past darajaga tushib qoladi. Bu jarayon tabiiy, lekin uning tezligi har bir ayolda individualdir.

Ovarial rezerv ayolning reproduktiv salomatligini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, tuxumdonlarning tuxum hujayralarini ishlab chiqarish qobiliyatini aniqlaydi. Yosh o‘tishi bilan va turli omillar ta’sirida tuxumdon rezervi kamayadi. Bepushtlikka duch kelgan hollarda va homiladorlikni rejalashtirish uchun ovarial rezervni baholash muhim ahamiyatga ega.

Tuxum hujayralarining sonini hisoblash yoki ovarial rezervni aniqlash uchun odatda quyidagilar baholanadi:

• Antimyuller gormoni (AMG) darajasi. Bu gormon tuxumdon follikulalarida ishlab chiqariladi; AMG kontsentratsiyasini o‘lchash follikulalar sonini aniqlashga yordam beradi.
• Antral follikulalar soni. Ultrasonografiya yordamida shifokor antral follikulalarni hisoblaydi. Ushbu «faollashtirilgan follikulalar» tuxumdonlarning umumiy rezervini baholashda foydalaniladi.

Ovarial rezervni o‘rganishning eski usullari ham mavjud. Ushbu usullar yuqori aniqlikka ega emas va quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Menstrual siklning uchinchi kunida follikulani rag‘batlantiruvchi gormon (FRG) darajasini baholash.
• Ingibin va estradiol kabi moddalarning konsentratsiyasini aniqlash.

FRG – tuxumdon follikulasining yetilishiga yordam beruvchi modda. Ovarial rezervning kamayishi FRG yuqori, AMG esa past darajada bo‘lishi bilan tavsiflanadi.

Ovarial rezervni baholash quyidagilarga yordam beradi:

• Fertilitet salohiyatini aniqlash.
• Homiladorlik rejalashtirish yoki yordamchi reproduktiv texnologiyalarni (YRT) qo‘llash zaruratini aniqlash.
• Reproduktiv salomatlikka ta’sir ko‘rsatuvchi yoshga bog‘liq yoki patologik o‘zgarishlarni aniqlash.
• Bepushtlikni davolashda to‘g‘ri taktikani tanlash.

Yuqorida ta’kidlanganidek, testlar yordamida bemorning tuxum hujayralari soni haqida ma’lumot olinadi, bu fertilitetning muhim omillaridan biridir. Ammo tabiiy fertilitet uchun eng muhim ko‘rsatkich – tuxum hujayralarining sifati.

Sifat tuxum hujayralarining genetik jihatdan «normal» (euploid) yoki «noto‘g‘ri» (aneuploid) ekanligini belgilaydi. Noto‘g‘ri tuxum hujayralari – bu homiladorlik urinishlarining muvaffaqiyatsizligi, homiladorlikning ilk bosqichlarida to‘xtashi yoki kelajakdagi bolaning genetik nuqsonlarining asosiy sababidir.

Ovarial rezervni tekshirish quyidagi holatlarda ayniqsa muhim:

• Homiladorlikni rejalashtirayotgan 35 yoshdan oshgan ayollar.
• Bepushtlik tashxisi qo‘yilgan bemorlar.
• Menstrual sikli tartibsiz bo‘lgan ayollar.
• Oilaviy tarixida erta menopauza bo‘lgan bemorlar.
• Reproduktiv funktsiyaga ta’sir qiladigan davolanish kursidan o’tayotgan ayollar (masalan, kimyoterapiya).
• EKU protsedurasiga tayyorgarlik ko‘rayotgan bemorlar.

Ayolning tuxum hujayralari sifatli yoki sifatsiz bo‘lishi uning yoshi bilan chambarchas bog‘liq. Yosh ayollarning jinsiy hujayralari odatda sog‘lom bo‘ladi, lekin katta yoshdagi ayollarda tuxum hujayralarida genetik anomaliyalar ko‘proq uchraydi.

Natijada tabiiy fertilitet yillar o‘tishi bilan kamayadi va bu ko‘pincha tuxum hujayralarining sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Har oyda ovulyatsiya paytida odatda bitta tuxum hujayrasi chiqadi, va bu jarayon tuxum hujayralarining umumiy soni va gormonlar darajasidan mustaqil. Shuning uchun homiladorlik ehtimoli, asosan, ma’lum bir oydagi «sog‘lom» tuxum hujayrasining chiqish ehtimoliga bog‘liq.

Tuxum hujayralari sifatini oldindan aniqlash uchun hech qanday aniq usul mavjud emas. Genetik tekshiruv faqat rivojlangan embrionlarga nisbatan amalga oshiriladi, tuxum hujayralariga esa bunday tadqiqot o‘tkazib bo‘lmaydi. Ushbu jarayon faqat yordamchi reproduktiv texnologiyalar (YRT), masalan, EKU paytida amalga oshiriladi.

Shunga qaramay, tibbiy tadqiqotlar tuxum hujayralarining sifatiga ayolning yoshi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatishini tasdiqlaydi. Yosh ayollarda sog‘lom embrionlarning ehtimoli yuqori bo‘ladi, bu esa muvaffaqiyatli ovulyatsiya va homiladorlik imkoniyatini oshiradi. Shu sababli, shifokorlar ayolning yoshi tuxum hujayralarining sog‘lom bo‘lish ehtimolini aniqlashda eng muhim omil ekanligini ta’kidlashadi.

• Shifokor bilan maslahatlashish. Reproduktolog tuxumdonlarning holatini baholab, davolanish uchun optimal usulni tanlaydi.
• Yordamchi reproduktiv texnologiyalar (YRT). EKU yoki ICSI past ovarial rezervga qaramay, homiladorlikka erishish imkonini beradi.
• Tuxum hujayralarini kriokonservatsiya qilish. Homiladorlikni keyinga qoldirayotgan ayollar tuxum hujayralarini muzlatib qo‘yib, o‘z fertilitetlarini saqlab qolishlari mumkin.
• Sog‘lom turmush tarzi. Zararli odatlardan voz kechish, to‘g‘ri ovqatlanish va stressdan qochish tavsiya etiladi.

Toshkentdagi Isroil tibbiyot markazi reproduktiv salomatlik va muammolarni davolashda kompleks yondashuvni taklif etadi.

Ayol jinsiy hujayralarining sifati tug‘ilish ehtimoli uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Shu sababli, faqat ovarial rezervni aniqlash homiladorlikka erishish ehtimolini aniq ko‘rsata olmaydi.

Misol uchun, 40 yoshli ayolda tuxum hujayralari ko‘p bo‘lsa ham, ularning ikki uchdan bir qismi genetik anomaliyaga ega bo‘lishi mumkin. Natijada, homiladorlik ehtimoli past bo‘ladi. Boshqa tomondan, 25 yoshli ayolda tuxum hujayralari kam bo‘lsa ham, ularning katta qismi genetik jihatdan sog‘lom bo‘lish ehtimoli yuqori. Shu sababli, shifokorlar 35 yoshga to‘lguncha tuxum hujayralarini muzlatib qo‘yishni tavsiya qilishadi. Bu shuni anglatadiki, yosh faktori homiladorlik va farzand ko‘rish ehtimoliga AMH darajasiga qaraganda ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi.

Tuxumdon rezervini o‘rganish ayolning menopauza chegarasiga yaqinlashganligini ko‘rsatishi mumkin. Agar bemorda menstrual sikl bo‘lmasa va follikulani rag‘batlantiruvchi gormon (FSH) darajasi doimiy ravishda yuqori bo‘lsa, bu menopauza yaqinlashayotganidan dalolat beradi.

AMH darajasi menopauzadan taxminan 10 yil oldin kamayadi. FSHning yuqori darajasi esa menopauzaning 5 yil ichida boshlanishidan dalolat beradi.

Tuxumdon rezervi faqat reproduktiv salomatlikning bir qismi hisoblanadi. Yosh, anamnez va hayot tarzi – bular homiladorlik ehtimolini belgilovchi asosiy omillar hisoblanadi. Ko‘pincha homiladorlikni rejalashtirayotgan ayollar test natijalarini o‘rganib, ularning ahamiyatini noto‘g‘ri baholaydilar. Eng yaxshi yo‘l – mutaxassislar, masalan, bizning markaz shifokorlari bilan maslahatlashishdir.